Sevval
New member
Dercetmek Neden Bitişik Yazılır?
Dilimizde bazı kelimelerin yazımı, kökenleri ve anlamları nedeniyle sıkça karıştırılmaktadır. Bu kelimelerden biri de dercetmek fiilidir. Özellikle yazılı iletişimde sıkça karşılaşılan bu terim, birçok kişi tarafından ayrı mı yoksa bitişik mi yazılması gerektiği konusunda kafa karışıklığına neden olmaktadır. Bu makalede, “dercetmek neden bitişik yazılır?” sorusunun cevabını detaylı şekilde ele alacağız. Ayrıca, konu hakkında sık sorulan sorulara da açıklayıcı yanıtlar vereceğiz.
Dercetmek Ne Demek?
Dercetmek, Arapça kökenli bir fiildir ve “bir şeyi bir listeye, deftere, kayda geçirmek; dahil etmek” anlamına gelir. Genellikle resmi yazışmalarda, hukuk metinlerinde, dilekçelerde ve Osmanlı Türkçesine yakın metinlerde sıkça kullanılır. Örneğin:
“Bu belgeyi evrak kayıt defterine dercettim.”
Burada geçen dercetmek, "kayıt altına almak" anlamına gelir.
Dercetmek Neden Bitişik Yazılır?
Bu sorunun cevabı, Türkçedeki birleşik fiil yapılarında yatmaktadır. Dercetmek, “derc” kök fiiline Türkçedeki “-etmek” yardımcı fiilinin bitişik olarak gelmesiyle oluşur. Türk Dil Kurumu’nun (TDK) imla kurallarına göre, Arapça ve Farsçadan dilimize geçmiş bazı kelimeler, yardımcı fiillerle birleşik yapılar oluşturduklarında bitişik yazılırlar. Özellikle anlam kaybına uğramamış ve kalıplaşmış olan fiiller bu kapsama girer.
Dercetmek kelimesinin kökeni:
- “Derc” (Arapça): yerleştirme, yerleştirmek
- “Etmek” (Türkçe): yardımcı fiil
Bu tür birleşik fiillerin bitişik yazılması kuralı, yalnızca dercetmek kelimesine özgü değildir. Aşağıda bu kurala uyan benzer kelimelere örnekler verilmiştir:
- Affetmek
- Hissetmek
- Zannetmek
- Terketmek
- Şükretmek
Görüldüğü gibi, bu kelimeler de bir Arapça kök (ya da Türkçede anlam kazanmış bir kök) ve yardımcı fiil ile oluşturulmuş ve bitişik yazılmıştır.
Sık Sorulan Sorular ve Cevapları
1. “Derc etmek” şeklinde yazmak doğru mudur?
Hayır, yanlıştır. TDK’ya göre dercetmek bitişik yazılır. “Derc etmek” ayrı yazıldığında, kelimenin birleşik fiil özelliği bozulur ve bu Türkçenin imla kurallarına aykırıdır.
2. Dercetmek hangi alanlarda kullanılır?
- Resmi yazışmalarda
- Hukuki belgelerde
- Arşiv ve evrak işlemlerinde
- Tarihi metinlerde
Bu tür metinlerde dercetmek genellikle “bir bilgiyi resmî kayıt altına almak” anlamında kullanılır.
3. Dercetmek eş anlamlıları nelerdir?
- Kaydetmek
- Listelemek
- Yazmak
- Not düşmek
Ancak, bu kelimeler her zaman bire bir dercetmek kelimesinin anlamını tam karşılamaz. Dercetmek çoğu zaman daha resmi ve belirli bir bağlamda kullanılır.
4. Dercetmek ile dercetilmek arasında fark var mı?
Evet. Dercetmek etken bir fiildir, işi yapan bellidir.
Örnek: “Belgeyi deftere dercettim.”
Dercetilmek ise edilgen bir fiildir, yani iş nesne üzerinde yapılır.
Örnek: “Belge deftere dercedildi.”
5. Dercetmek fiili hangi zamanlarla kullanılabilir?
Bu fiil tüm zamanlarda kullanılabilir:
- Şimdiki zaman: Dercediyorum
- Geçmiş zaman: Dercettim
- Geniş zaman: Dercederim
- Gelecek zaman: Dercedeceğim
6. Bu tür kelimeleri doğru yazmak için ne yapılabilir?
- TDK’nın resmi web sitesindeki Yazım Kılavuzu kullanılabilir.
- TDK’nin sözlük uygulamaları ve çevrim içi yazım kontrol araçları kullanılabilir.
- Sık kullanılan kelimelerin doğru yazımları bir deftere ya da dijital notlara kaydedilerek ezberlenebilir.
Dercetmek ve Benzeri Kelimelerde Yaygın Yazım Hataları
- Affetmek: “Af etmek” yazımı yanlıştır.
- Hissetmek: “His etmek” yanlış yazımdır.
- Terk etmek ve terketmek gibi tartışmalı örneklerde, TDK’ya göre anlam kayması varsa bitişik, yoksa ayrı yazılır.
Ancak dercetmek için bu tartışma söz konusu değildir, her zaman bitişik yazılır.
Sonuç ve Öneriler
Dercetmek kelimesi, Türkçede özellikle resmi ve yazılı dilde yer alan önemli birleşik fiillerden biridir. Arapça kökenli “derc” ve Türkçedeki “etmek” yardımcı fiilinin birleşimiyle oluşmuş ve TDK kurallarına göre bitişik yazılması gereken bir kelimedir. Benzer fiillerin doğru yazımı da bu kurala göre değerlendirilmeli, yazım hatalarının önüne geçilmelidir.
Ekstra İpucu:
Resmi yazışma ya da akademik metin hazırlıyorsanız, yazım ve dil bilgisi açısından hassas olunması gereken kelimeleri, TDK’dan kontrol etmeden kullanmamak önemlidir. Bu tür birleşik fiillerin bulunduğu cümleler, hem anlam açısından net olmalı hem de yazım açısından hatasız olmalıdır.
Faydalı Kaynaklar:
- TDK Yazım Kılavuzu: https://www.tdk.gov.tr
- TDK Sözlük Uygulaması (Mobil ve Web)
- Türkçe Dil Bilgisi Kitapları ve Üniversite Düzeyinde Kaynaklar
Doğru yazım, etkili iletişimin temelidir. Dercetmek gibi kelimelerde yapılacak küçük yazım hataları, metnin ciddiyetini ve doğruluğunu zedeleyebilir. Bu yüzden kelime yapısı, kökeni ve dil bilgisi kuralları mutlaka dikkate alınmalıdır.
Dilimizde bazı kelimelerin yazımı, kökenleri ve anlamları nedeniyle sıkça karıştırılmaktadır. Bu kelimelerden biri de dercetmek fiilidir. Özellikle yazılı iletişimde sıkça karşılaşılan bu terim, birçok kişi tarafından ayrı mı yoksa bitişik mi yazılması gerektiği konusunda kafa karışıklığına neden olmaktadır. Bu makalede, “dercetmek neden bitişik yazılır?” sorusunun cevabını detaylı şekilde ele alacağız. Ayrıca, konu hakkında sık sorulan sorulara da açıklayıcı yanıtlar vereceğiz.
Dercetmek Ne Demek?
Dercetmek, Arapça kökenli bir fiildir ve “bir şeyi bir listeye, deftere, kayda geçirmek; dahil etmek” anlamına gelir. Genellikle resmi yazışmalarda, hukuk metinlerinde, dilekçelerde ve Osmanlı Türkçesine yakın metinlerde sıkça kullanılır. Örneğin:
“Bu belgeyi evrak kayıt defterine dercettim.”
Burada geçen dercetmek, "kayıt altına almak" anlamına gelir.
Dercetmek Neden Bitişik Yazılır?
Bu sorunun cevabı, Türkçedeki birleşik fiil yapılarında yatmaktadır. Dercetmek, “derc” kök fiiline Türkçedeki “-etmek” yardımcı fiilinin bitişik olarak gelmesiyle oluşur. Türk Dil Kurumu’nun (TDK) imla kurallarına göre, Arapça ve Farsçadan dilimize geçmiş bazı kelimeler, yardımcı fiillerle birleşik yapılar oluşturduklarında bitişik yazılırlar. Özellikle anlam kaybına uğramamış ve kalıplaşmış olan fiiller bu kapsama girer.
Dercetmek kelimesinin kökeni:
- “Derc” (Arapça): yerleştirme, yerleştirmek
- “Etmek” (Türkçe): yardımcı fiil
Bu tür birleşik fiillerin bitişik yazılması kuralı, yalnızca dercetmek kelimesine özgü değildir. Aşağıda bu kurala uyan benzer kelimelere örnekler verilmiştir:
- Affetmek
- Hissetmek
- Zannetmek
- Terketmek
- Şükretmek
Görüldüğü gibi, bu kelimeler de bir Arapça kök (ya da Türkçede anlam kazanmış bir kök) ve yardımcı fiil ile oluşturulmuş ve bitişik yazılmıştır.
Sık Sorulan Sorular ve Cevapları
1. “Derc etmek” şeklinde yazmak doğru mudur?
Hayır, yanlıştır. TDK’ya göre dercetmek bitişik yazılır. “Derc etmek” ayrı yazıldığında, kelimenin birleşik fiil özelliği bozulur ve bu Türkçenin imla kurallarına aykırıdır.
2. Dercetmek hangi alanlarda kullanılır?
- Resmi yazışmalarda
- Hukuki belgelerde
- Arşiv ve evrak işlemlerinde
- Tarihi metinlerde
Bu tür metinlerde dercetmek genellikle “bir bilgiyi resmî kayıt altına almak” anlamında kullanılır.
3. Dercetmek eş anlamlıları nelerdir?
- Kaydetmek
- Listelemek
- Yazmak
- Not düşmek
Ancak, bu kelimeler her zaman bire bir dercetmek kelimesinin anlamını tam karşılamaz. Dercetmek çoğu zaman daha resmi ve belirli bir bağlamda kullanılır.
4. Dercetmek ile dercetilmek arasında fark var mı?
Evet. Dercetmek etken bir fiildir, işi yapan bellidir.
Örnek: “Belgeyi deftere dercettim.”
Dercetilmek ise edilgen bir fiildir, yani iş nesne üzerinde yapılır.
Örnek: “Belge deftere dercedildi.”
5. Dercetmek fiili hangi zamanlarla kullanılabilir?
Bu fiil tüm zamanlarda kullanılabilir:
- Şimdiki zaman: Dercediyorum
- Geçmiş zaman: Dercettim
- Geniş zaman: Dercederim
- Gelecek zaman: Dercedeceğim
6. Bu tür kelimeleri doğru yazmak için ne yapılabilir?
- TDK’nın resmi web sitesindeki Yazım Kılavuzu kullanılabilir.
- TDK’nin sözlük uygulamaları ve çevrim içi yazım kontrol araçları kullanılabilir.
- Sık kullanılan kelimelerin doğru yazımları bir deftere ya da dijital notlara kaydedilerek ezberlenebilir.
Dercetmek ve Benzeri Kelimelerde Yaygın Yazım Hataları
- Affetmek: “Af etmek” yazımı yanlıştır.
- Hissetmek: “His etmek” yanlış yazımdır.
- Terk etmek ve terketmek gibi tartışmalı örneklerde, TDK’ya göre anlam kayması varsa bitişik, yoksa ayrı yazılır.
Ancak dercetmek için bu tartışma söz konusu değildir, her zaman bitişik yazılır.
Sonuç ve Öneriler
Dercetmek kelimesi, Türkçede özellikle resmi ve yazılı dilde yer alan önemli birleşik fiillerden biridir. Arapça kökenli “derc” ve Türkçedeki “etmek” yardımcı fiilinin birleşimiyle oluşmuş ve TDK kurallarına göre bitişik yazılması gereken bir kelimedir. Benzer fiillerin doğru yazımı da bu kurala göre değerlendirilmeli, yazım hatalarının önüne geçilmelidir.
Ekstra İpucu:
Resmi yazışma ya da akademik metin hazırlıyorsanız, yazım ve dil bilgisi açısından hassas olunması gereken kelimeleri, TDK’dan kontrol etmeden kullanmamak önemlidir. Bu tür birleşik fiillerin bulunduğu cümleler, hem anlam açısından net olmalı hem de yazım açısından hatasız olmalıdır.
Faydalı Kaynaklar:
- TDK Yazım Kılavuzu: https://www.tdk.gov.tr
- TDK Sözlük Uygulaması (Mobil ve Web)
- Türkçe Dil Bilgisi Kitapları ve Üniversite Düzeyinde Kaynaklar
Doğru yazım, etkili iletişimin temelidir. Dercetmek gibi kelimelerde yapılacak küçük yazım hataları, metnin ciddiyetini ve doğruluğunu zedeleyebilir. Bu yüzden kelime yapısı, kökeni ve dil bilgisi kuralları mutlaka dikkate alınmalıdır.